RANI RAZVOJ MOZGA KOD DECE I NEDOSTATAK GVOŽĐA
Gvožđe je važan mikro- nutrijent koji učestvuje u složenim procesima nastanka, sazrevanja i funkcionisanja mozga. U periodu ranog razvoja mozga nedostatak gvožđa otežava i ometa mijelinizaciju, metabolizam neurotransmitera i samim tim menja funkcionisanje mozga. Teška sideropenija je popraćena sideropenijskom anemijom, odnosno nameijom usled nedostatka gvožđa. Prioritet korišćenja gvožđa od strane hematopoetskog sistema prouzrokuje još veći rizik za nastanak poremećaja razvoja i funkcionisanja mozga. Izražena sideropenija za vreme neonatalnog i dojenačkog razdoblja, uzrokuje trajni deficit u kognitivnim, socijalnim veštinama i opštem životnom uspehu što dovodi do zaključka da postoji kritično razdoblje kada je adekvatno prisustvo gvožđa preduslov za osnovne procese razvoja mozga. Veliki broj dece sa sideropenijskom anemijom koja je prouzrokovana pothranjenošću i parazitarnim bolestima čini ovaj problem visoko prioritetnom temom i ističe ključnu ulogu primarne i sekundarne prevencije.
Tokom celog života mozak predstavlja dinamičnu strukturu koja se neprekidno remodeliše međudelovanjem unutrašnjih i spoljašnjih faktora. Fetalni mozak doživljava brz rast tokom poslednjeg tromesječja trudnoće koji se nastavlja u prvim godinama života. U dojenačkom razdoblju mozak utrostruči svoju težinu (s 350 g na 1000 g) i nastavlja s brzim razvojem tokom prve 2- 3 godine u kojima dosegne 80% težine koju će imati u odrasloj dobi. Iako se u prvim godinama stvaraju osnove za razvoj inteligencije, vida i govora, temeljni procesi razvoja započinju od trenutka začeća. U prenatalnom razdoblju započinje neuronalna organizacija i diferencijacija, sinaptogeneza, proliferacija glije, biohemijska diferencijacija neurona, sinteza neuro-transmitera i mijelinizacija. Razvoj mozga ima genetski kontrolisan hijerarhijski sled koji se može poremetiti zbog nepovoljnih epigenetskih uticaja. U zavisnosti u kojoj fazi razvoja dođe do štetnog uticaja događaju se i karakteristične promene.
Ako do nepovoljnog utjecaja dođe unutar prva tri meseca trudnoće može se javiti:
- anencefalija
- meningokela ili drugi poremećaji zatvaranja neuralne cevi.
U slučaju nepovoljnog uticaja nakon 5 meseca trudnoće, mogu se javiti:
- mentalna retardacija
- autizam i slični poremećaji viših moždanih funkcija
Plasticitet mozga rane dečje dobi štiti ga od spoljašnjih uticaja i dopušta mu da se prilagodi nepovoljnim uticajima okoline (npr. pothranjenosti). Ishrana je svakako jedan od najvažnijih faktora rasta i razvoja mozga. Nepovoljni uticaj pothranjenosti je najizraženiji u vreme brzog rasta mozga. To je razdoblje u kojem je mozak izuzetno osetljiv. Štetni faktori koji deluju imaju značajne negativne uticaje na razvoj mozga i njegovo funkcionisanje. Iako je mozak u fazi brzog razvoja vrlo osetljiv na nedostatak hranjivih materija, isto tako u tom razdoblju pokazuje i najveći stepen plasticiteta a time i sposobnosti kompenzovanja nastalih strukturnih i funkcijskih oštećenja.
Deficit određenih makro- i mikro-nutrijenata ima veći uticaj na razvoj mozga od drugih. To je u prvom redu nedostatak belančevina, određenih masti, gvožđa, cinka, bakra, joda, selena, vitamina A, holina i folata. Uticaj nedostatka bilo koje hranjive materije na razvoj mozga određen je s uzrastom deteta kad je nedostatak nastao,stepenom i trajanjem deficita. Specifični efekat nedostatka određene hranjive materije zavisi o fiziološkim procesima u pojedinim delovima mozga u kojima materija učestvuje, a manifestuje se kao neurološki ispad funkcije u tom specifičnom području. Na primer, nedostatak gvožđa, kako smo već napominjali utiče na mijelinizaciju, monoaminsku sintezu neurotransmitera i metabolizam u hipokampusu u novorođenačkom razdoblju. Dokaz tih uticaja je smanjenje brzine provođenja (mijelinizacija), promene u motorici, afektu (monoamini) i pamćenju (hipokampus).
Irovit kapi sadrže gvožđe sulfat sa aromom banane i jagode i odličan je saveznik u borbi sa anemijom usled nedosatka gvožđa kod dece.
